
Soms is reizen door je hoofd interessanter dan een echte reis. Niet gehinderd door praktische beslommeringen kun je overal heen, en op welk moment je maar wilt. De kunstwerken van Thomas Elshuis geven je die mogelijkheid tot vrij reizen. Ze nemen je mee naar een imaginaire plek, een reis in de tijd waarin heden, verleden en toekomst samensmelten.
door Jenny Smets
Een reis waarin iets ouds een nieuwe leven krijgt, en iets wat zojuist nieuws was nu alweer oud is. Als een wandeling met open bestemming, een tocht waarin je eindeloos kunt dwalen. In de ruimte en in de tijd. Maar boven alles in je gedachten. Met herinneringen als gids.
Fotografie is hét medium om herinneringen mee vast te leggen en te delen. Vakantiefoto’s dienen als geheugensteun, en als bewijs: Kijk hier was ik! We delen onze visuele reisverhalen en masse via sociale media, de thuisblijvers kunnen via het scherm instant meeleven. Slechts een enkele reiziger wacht nog tot thuiskomst om zo – net als voor onze samenleving digitaal werd – de vastgelegde vakantieherinneringen te delen met familie en vrienden.
Avonden waarop de dia’s, lichtbeelden van net ontdekte nieuwe werelden, in het donker geprojecteerd worden op een diascherm. Ze brengen ons over grenzen en laten een wereld zien die groot en spannend is. Dit contrasteert met de tijdelijk tot minitheater omgebouwde intieme huiskamer waarin de reiziger zijn ervaringen deelt. Ervaringen die inmiddels al zijn verworden tot herinneringen.
In 1998 erfde Elshuis een archief van twintigduizend dia’s. De dia’s zijn genomen door een familievriend, die tussen 1960 en 1995 de hele wereld over was gereisd. Deze beeldverzameling vormde het startpunt van Elshuis reis door de herinneringen van iemand die er niet meer was. Het werd een reis tegen de klok in, onderweg nieuwe verhalen creërend.
Een extra archief
De serie ‘Het Vrije Volk’ is de meest recente bestemming in dit reisverhaal. De verleidelijke natuur-landschappen in deze serie roepen het verlangen op om je naar die plek te verplaatsen. Naar de watervallen, de imposante gebergtes of langs de bossen loopt vaak een kronkelend pad of een riviertje dat je oog naar de horizon leidt. Het zijn fictieve landschappen, ontstaan uit intuïtief door Elshuis gekozen beeld uit zijn dia-archief. Hij projecteert dit beeld op het vlak van een pagina uit ‘Het Vrije Volk’, de krant die de maker van de dia’s vroeger las.
Vervolgens markeert Elshuis de coördinaten op het krantenpapier en tekent hij met zwarte stift de afbeelding, zoals hij het zich van de geprojecteerde dia herinnert. Elshuis zoekt naar een goede match tussen de afbeelding en de ondergrond gevormd door de pagina uit ‘Het Vrije Volk’. Het beeld is daarbij leidend. Elshuis combineert en zoekt net zo lang tot beide lagen goed samenvallen. De vormgeving van de krantenpagina met kaders, koppen, krantenfoto’s en advertenties bepaalt de compositie en tenslotte de positie van de kleurvlakken. Of hij daarbij de vormgeving van de pagina volgt of juist doorbreekt wisselt.
Bij die keuze let hij niet op de inhoud van de teksten en beelden. Deze blijven meestal zichtbaar, waardoor er nieuwe en onbedoelde betekenissen ontstaan door de interactie tussen de inhoud van de krant en de bewerkingen van Elshuis. De ontstane associaties zullen voor iedere toeschouwers anders zijn, afhankelijk van individuele herinneringen en ervaringen.
De kunst van het leven is thuis te zijn alsof men op reis is.
Godfried Bomans
Momenten en plaatsen smelten tot een nieuw geheel, het oog wandelt door het verbeelde landschap, onze hersenen maken vrije keuzes in de route zonder begin of eind. Door dit aandachtige, bijna meditatieve reizen in een imaginair landschap vertraagt de tijd. Het is de kunst van het moedwillig verdwalen.
Een logisch vervolg
‘Het Vrije Volk’ is een logisch vervolg op Elshuis eerdere werk, een volgende episode in zijn reis door het dia archief van zijn overleden vriend. De start was ‘Travelogues’ (2001-2011) fotowerken waarin Elshuis een nieuwe virtuele wereld creëerde uit samenstellingen van beeldelementen als landschappen, architectonische vormen en menselijke figuren. De met de computer geconstrueerde werelden lijken waarachtig, af en toe verraden afwijkingen in schaal en kleur of kleine onwaarschijnlijkheden de digitale samenstelling. In vergelijking met Het Vrije Volk lijkt het werk in Travelogues realistischer, het groot formaat op perspex geprinte beeld blijft dichter bij de bron, zijnde de oorspronkelijke dia.
De hierop volgende reeks ‘Floating Islands’ zijn in doorzichtige perspex kastjes geëtaleerde geconstrueerde vergezichten. Ook hier refereert de transparante voorstelling en de lichtval aan herinneringen: de in ons geheugen opgeslagen beelden zijn vaak ook diffuus en veranderlijk.
In toenemende mate zet Elshuis in zijn werk de wereld naar zijn hand, en grijpt hij in in de werkelijkheid. In zowel ‘Het Vrije Volk’ als in de hieraan voorafgaande ‘Blindspot & Traces’ heeft de ondergrond een eigen leven, en blijft zichtbaar in het gelaagde beeld. In ‘Blindspot & Traces’ is deze ondergrond hout. Elshuis tekent eerst met grafiet de afbeelding op de houten ondergrond, om deze vervolgens te bedekken met in acryl geschilderde vormen. Alle lagen laat hij transparant.
Beeldende elementen als beeldconstructies, transparantie en gelaagdheid zijn constante factoren in Elshuis oeuvre, en altijd is het startpunt het geërfde dia-archief. Ook de strategieën als vertraging van tijd en inzet van het geheugen keren terug. Maar recent worden deze vaste elementen op een nieuwe manier ingezet. Door de andere materialiteit en techniek – hout, papier, stift, acryl- krijgt de toeschouwer meer vrijheid om de eigen verbeelding in te zetten en de realiteit los te laten. Net als op echte reizen projecteren we onze verlangens op de eindbestemming. We hopen bij aankomst op landschappen vol natuur en schoonheid, waar we ongehinderd door grenzen, verplichtingen of beperkingen in tijd kunnen verblijven.
Elshuis stimuleert met zijn projecties onze verlangens en herinneringen, hij neemt ons mee naar een verbeelde wereld. Het is er aangenaam vertoeven.